Deel 3 uit de serie duurzaamheid :). Het is een item op het nieuws en het is zeker een item binnen onze Renovatie. Hadden we het in april vooral in de algemeenheid over de energietransitie en in juni over de Amsterdamse situatie en de woningbouwverenigingen, nu gaat het echt over wat de praktische mogelijkheden en noodzakelijkheden zijn binnen ons pand.
Indie 2 is een gemeentelijk monument, één van de 944 gemeentelijke monumenten in de stad. Een voorbeeld van de bouwstijl Amsterdamse school en de visie op hoe de samenleving zou moeten zijn en hoe huisvesting daar een groot onderdeel van uitmaakte.
Het is nu meer dan honderd jaar oud. En moet voor de 3e keer grondig opgeknapt worden. Na 100 jaar hebben we nog steeds grote huisvestingsuitdagingen en moeten we nu bij elke bouw of verbouwing heel goed rekening houden met ons klimaat / ecosysteem en het daaraan verbonden energieverbruik.
Gasloos Amsterdam 2040
Amsterdam heeft (conform de Parijs akkoorden) aangegeven in 2040 een gasloze stad te willen zijn. Een energiezuinige stad. Dit is een gigantische uitdaging en er is nog veel uit te zoeken en technologie te ontwikkelen om dit mogelijk te maken.
Wat is die uitdaging?
Op dit moment betekend dat dat wij als Nederland 1000 woningen per dag duurzaam moeten maken. En dat doen we natuurlijk totaal niet. Over 5 jaar is dat 1500 woningen per dag. Het is dus belangrijk om NU zoveel en zo goed mogelijk te doen. Het levert per saldo meer besparing op en je kunt ons pand van die hele lange lijst schrappen.
Ons monumentale pand kan en moet dus zijn steentje bijdragen. Dat gebeurt deels door het isoleren van de woningen. Nu zijn we nog label E of F straks, volgens de plannen van Eigen Haard, zijn we krap aan label B. Volgens de nieuwe meetmethode is dat energie-index 1.4.
Isoleren is de basis
Het duurzaamste is een energie neutraal huis of eentje dat zelfs per saldo meer duurzame energie oplevert dan het gebruikt. Om dit te kunnen is een goede isolatie 80% van het totaalplaatje.
Tot 2000 hebben we onze huizen minimaal of niet geïsoleerd (zoals ons pand). Gas was tenslotte in overvloed aanwezig en goedkoop. Maar die tijd is voorbij. Gas wordt schaars en duur en is uitermate rampzalig voor het ecosysteem, het bedreigt zelfs het voortbestaan van de mensheid.
Jammer genoeg kan ons pand niet voldoende geïsoleerd worden om energie neutraal te worden of nu gasloos te gaan. Panden van deze leeftijd en met een monumentale status geven niet voldoende mogelijkheden om naar Energie-Index 1.2 te klimmen. Door de monumentale status van ons pand moeten de woningen van binnenuit geïsoleerd worden en daardoor worden ze te klein om comfortabel in te wonen. Ook zullen de isolatiekosten enorm stijgen. En omdat het sociale woningen moeten blijven, is dat ook geen optie. Dus komt er straks gewoon weer een vergelijkbare CVketel in ons nieuwe gerenoveerde huis te hangen. Wel gaan we over op gasloos koken.
Maar daarmee is het verhaal nog niet klaar. Ondanks dat er veel onduidelijk is en er fysieke en financiële grenzen zijn, moeten we ervoor zorgen dat het pand voor de meeste voor de hand liggende toekomstige energie scenario’s klaar is willen we betaalbaar kunnen blijven wonen. Waar we ons energie vandaan halen, hoe we dat binnen ons pand gebruiken en wat voor systeem we nu aanleggen zal de doorslag geven.
Van de fossiele energie die we nu gebruiken is 5% koken, 17% warm water en 70% verwarming
En zoals de plannen op dit moment door Eigen Haard aan de bewonerscommissie worden gepresenteerd zijn er zeker nog meer mogelijkheden zonder dat het de bank breekt of woonruimte kost.
Zo zou je meer aandacht moeten besteden aan het werkelijk goed implementeren van de thermische schil voor iedere woning. De architectuur van ons pand heeft op dat punt een aantal stevige uitdagingen. Op dit moment zijn er nog geen goede oplossingen voor gevonden. Als we dit niet goed uitvoeren zullen er warmtelekken ontstaan waardoor we meer moeten stoken om onze huizen warm te houden en dus zelfs de energie-index 1.4 / label B gevaar loopt.
Ook heeft het dak relatief veel ruimte om beter te worden geïsoleerd, zowel aan de binnenkant als de buitenkant. Door het dak meer isolatiewaarde te geven wordt de warmte in het hele gebouw beter vastgehouden, warmte stijgt tenslotte naar boven. En daken zijn daarom ook een plek waar veel warmteverlies optreedt. Niet ieder woning zal hier direct van profiteren maar het zal een grote besparing opleveren op de collectieve energiebehoefte. Zodat sommige woningen wellicht wel naar een energie-index van 1.2 toe kunnen klimmen.
Daarnaast is het (verwarmings)systeem wat je nu aanlegt binnen de woningen van cruciaal belang. Dit bepaald hoe snel onze energierekening de komende jaren oploopt en dat we niet weer drastisch moeten verbouwen op moment dat de nieuwe energie scenario’s worden verplicht (in 10-15 jaar).
De (toekomstige) energie scenario’s
Ze zijn nog erg in beweging en in de komende jaren zullen er zeker meer bij komen en anderen veranderen. Daarom hebben alle gemeenten in Nederland de opdracht gekregen om in de komende 2 jaar een warmtetransitieplan te maken. Hier brengen ze in kaart waar mogelijke energiebronnen zitten en hoe je dat kunt inzetten om binnen de gemeente aan de energiebehoefte te voldoen. Er is dus zeker nog veel onduidelijkheid maar er zijn ook zekerheden waar je op moet anticiperen.
1. Volledig elektrisch vanuit duurzame bronnen
Voor ons pand is dit niet mogelijk omdat wij niet voldoende isolatie mogelijkheden hebben om de daaruit volgende energierekening betaalbaar te houden. Wel is het mogelijk om bepaalde ruimtes, zoals een badkamer, duurzaam elektrisch te verwarmen met bijvoorbeeld infraroodpanelen.
En mochten sommige woningen onder het dak beter geïsoleerd worden liggen daar wellicht wel mogelijkheden om volledig of meer duurzaam elektrisch te gaan.
2. stadswarmte op lage energie warmte
Hiervoor kunnen we geschikt zijn mits we ons verwarmingssysteem daarop aanpassen. Lage energie warmte betekent dat de temperatuur van het water van de kachel niet hoger is dan 30 tot 40 graden in vergelijking met de 80 graden van de huidige CV ketel. Doen we dat niet tijdens de huidige renovatie dan zullen we binnen 10 tot 15 jaar weer een grondige verbouwing nodig hebben.
Wat moet er dan gebeuren?
Als je op lage energiewarmte je huis verwarmd heb je meer oppervlakte nodig die de warmte afgeeft. De radiatoren zoals we die nu hebben kunnen dat niet. Er bestaan speciale lage energie convectoren maar die nemen veel ruimte in. De meest voor de hand liggende keus is vloerverwarming. Dit is duurder qua installatie maar niet onoverkomelijk.
Voordeel van voorsorteren op lage energie warmte is ook dat we nu al met onze CV ketel op lage warmte kunnen stoken. Het water hoeft dus niet verwarmt te worden op 80 graden maar op bijvoorbeeld 40. Dit levert, naast de besparing dankzij isolatie, ook een extra besparing op de energierekening op. En zo gebruiken we nog minder gas wat weer goed is voor het milieu.
Al het tapwater moet extra verwarmd worden naar minimaal 60 graden om eventuele schadelijke bacteriën te doden. Dit zal elektrisch gebeuren.
3. Stadswarmte op hoge energie warmte
Hierdoor zijn we straks per definitie geschikt welk systeem je ook aanlegt. Tijdens de komende renovatie wordt er weer een CV ketel geplaatst en die doet precies hetzelfde. Het enige verschil is dat de bron anders is. Nu zal het de CV ketel zijn die het water tot 80 graden opwarmt en door de kachels laat stromen. Met stadswarmte komt dit water rechtstreeks van bijvoorbeeld een datacenter.
Onze CV ketel verdwijnt uit ons huis en we worden collectief aangesloten op het warmtenet.
De kans dat dit voor ons pand mogelijk is, is klein. Voor deze hoge temperaturen moet je dicht bij een warmtebron wonen. Tot op heden is dat niet het geval en omdat de energie intensieve industrie steeds meer naar de randen van de stad verdwijnt is het hoogst onwaarschijnlijk dat dit in de toekomst mogelijk is.
4. Warmtepomp
Een warmtepomp is een andere technologie die al heel lang bestaat maar in Nederland nooit echt zijn plek heeft gevonden. Wij stookten gewoon ons te barsten aan gas omdat we dat goedkoop uit de grond konden halen. Maar (zoals al eerder gezegd) de tijden veranderen. Gas wordt schaars en duur en is uitermate rampzalig voor het ecosysteem. De warmtepomp is een mogelijk alternatief die niet op basis van gas werkt.
Een warmtepomp werkt ook op lage energie warmte en heeft dus vergelijkbare omstandigheden nodig als stadswarmte met lage energie warmte. Hier wordt onze CV ketel vervangen door een warmtepomp. En kunnen we net als nu individueel bepalen welke energieleverancier we willen.
Nadeel. Op dit ogenblik zijn warmtepompen nogal lawaaischoppers en kunnen ze nog wel wat ontwikkeling gebruiken om zuiniger, stiller en krachtiger te worden. Vandaar dat voor de komende renovatie voor CV ketels is gekozen.
5. waterstof
Het komt steeds vaker voorbij. Het mooie van waterstof is dat het geen milieuvervuiling oplevert en tevens gebruik kan maken van het al bestaande gasnetwerk (met wat aanpassingen).
Er zijn twee nadelen:
- Het Nederlandse gasnetwerk is aan vervanging toe. Wat de komende tijd miljarden gaat kosten. Het zou goed zijn om dit niet te hoeven doen.
- Waterstof is nog niet op grote schaal duurzaam te produceren. Het kost nog veel energie om het te maken waardoor het in prijs nog niet kan concurreren met andere duurzame energievormen.
- Het zal in de toekomst ook vooral geschikt zijn om door de industrie te gebruiken en dat de woningen weer gebruik maken van de restwarmte van deze industrie.
6. Eigen opgewekte zonne-energie
Het is niet echt een scenario om alle benodigde energie op te wekken maar ons dak is uiterst geschikt om de energie van de zon maximaal te benutten. Door dit te doen zullen we allemaal een stabielere en goedkopere energierekening hebben vanaf dag 1.
Het probleem is dat we in een gemeentelijk monument wonen. Waar zonnepanelen in principe niet mogen omdat de oorspronkelijke architectuur niet mag worden aangetast.
Wij als bewonerscommissie betogen dan ook dat zonnepanelen plaatsen juist helemaal aansluit bij de geschiedenis en visie waarmee Indië 2 is gebouwd. Het was een vooruitstrevend gebouw waar de sociale functie centraal stond. Mooie, comfortabele woningen voor iedereen.
Het zou een schande zijn als dit pand uiteindelijk slechts een blok aan het been is van de samenleving omdat het niet meer kan bijdragen.
Naast de isolatiemogelijkheden zijn er vele maatregelen die nu getroffen kunnen worden waardoor het weer een prachtig voorbeeld wordt van visie en morele en ethische verantwoordelijkheid nemen.
7. Aquathermie
De verzamelnaam voor de winning, opslag en distributie van warmte en/of koude uit riool-, afval-, drink- en oppervlaktewater. Ook hier geldt dat we niet in staat zullen zijn om al onze energiebehoefte hier weg te halen, maar omdat we naast het lozingskanaal wonen liggen er enorme kansen. Misschien niet voor deze komende renovatie maar zeker in de toekomst.
Denk bijvoorbeeld aan energie uit de altijd aanwezige stroming plus de thermische energie kunnen significant bijdragen aan de energiemix.
8. geothermie
Aardwarmte dus. Hoe dieper we de aarde in boren hoe warmer het wordt. Voor elke honderd meter dieper wordt het in Nederland ongeveer 3,2 graden warmer. Er zijn verschillende manieren om de aardwarmte te oogsten maar voor nu zijn die te kostbaar voor de warmte die het oplevert. Al zijn er al situaties en worden er initiatieven ontwikkelt die wel degelijk rendabel kunnen zijn.
Voor de komende renovatie niet van toepassing, maar in de toekomst zal dit zeker meer en meer toegepast gaan worden en deel worden van de duurzame energiemix.
9. Terugwinning van warmte en energie
Bijna alles wat hierboven is genoemd is in principe gebaseerd op warmte uitwisseling. Maar op dit ogenblik steken we nog onvoldoende tijd en aandacht aan het terugwinnen. Denk bijvoorbeeld hoe een elektrische auto energie terugwint als het remt. Zo kunnen we dat binnen huizen ook organiseren.
Voor de komende renovatie is dit een stap te ver maar dat hier nog een wereld te winnen is is duidelijk.
Onderste uit de kan
Meestal heeft dit een negatieve klank maar binnen deze context is het noodzakelijk dat we dit wel proberen en wel om de volgende redenen:
- Om de sociale functie van onze woningen voor de komende 20 jaar te garanderen.
- Dat onze woningen geschikt zijn voor meerdere combinaties van de (toekomstige) energie scenario’s. En we zo de flexibiliteit houden om een zo’n goedkoop mogelijke energieleverancier te kiezen.
- Dat we onze energierekening betaalbaar houden ondanks de energietransitie.
- We de verantwoordelijkheid nemen naar toekomstige generaties toe.
- We de visie waarmee dit pand is gebouwd eer aan doen. Het wordt in plaats van een molensteen om de nek van toekomstige generaties een positieve factor. Het zorgt ervoor dat het oorspronkelijke doel van dit pand blijft gehandhaafd voor nu de toekomst.
Wil je meer weten over de energietransitie en de duurzaamheidsslag die Amsterdam voor ogen heeft?
Ga dan langs één van de avonden die de gemeente organiseert. Vind meer informatie op de website van Amsterdam. Ook hebben we het initiatief 02025 die heel veel kan vertellen over de energietransitie en wat dat voor je betekend. En kijk op milieucentraal.nl voor alle onderbouwende cijfers. En natuurlijk kan je ook met ons contact opnemen voor een gesprek.
